Miejsce realizacji: Wydział Prawa i Administracji (110)
Adres: Lublin, Plac Marii Curie–Skłodowskiej 5

Problematyka znajomości prawa a zwłaszcza konieczność stosowania prawa wobec podmiotów, które nie miały o nim odpowiedniej wiedzy, stanowi od wieków prawnie doniosły problem. Także obecnie, pomimo setek lat rozwoju systemów normatywnych, zagadnienia te są nadal aktualne.

W doktrynie nieznajomość prawa utożsamiana jest najczęściej z tzw. ignorantią iuris. Jej wpływ na stosowanie prawa zazwyczaj jest wyrażany poprzez użycie zasady ignorantia iuris nocet. Wywodzi się ona z porządku prawnego starożytnego Rzymu, kiedy znajomość prawa zaliczano do cnót obywatelskich, a reguła ta stanowiła jeden z podstawowych kanonów praktyki prawniczej. Także obecnie, rola tej zasady jest bardzo istotna. Polski system prawa, tak jak inne systemy prawa, opiera się na tej zasadzie. W literaturze podkreśla się, iż we współczesnym demokratycznym państwie zasada ignorantia iuris nocet, jest traktowana jako istotny element bezpieczeństwa prawnego i pewności obrotu prawnego. Fundamentalne znaczenie tej zasady znajduje potwierdzenie także w orzecznictwie.  

Do problematyki nieznajomości prawa i stosowania zasady ignoranta iuris nocet podchodzi w sposób szczególny prawo administracyjne. Skomplikowanie występujących w nim regulacji zaowocowało umieszczeniem w kodeksie postępowania administracyjnego przepisu art. 9. Określona w nim zasada informowania stron i innych uczestników postępowania przez organ administracji publicznej, w istotny sposób wpływa na kwestię nieznajomości prawa i funkcjonowanie zasady ignorantia iuris nocet w postępowaniu administracyjnym.  Co ciekawe, skutki tego przepisu dla stosowania badanej zasady nie są w literaturze jednoznacznie określone. Zdaniem wielu autorów przepis ten w ogóle wyłącza jakąkolwiek możliwość stosowania tej zasady w ramach postępowania administracyjnego. Według innych autorów, zastosowanie tej zasady w kontekście art. 9 k.p.a. podlega daleko idącemu ograniczeniu. Można spotkać się również ze stanowiskiem, że przepis ten w stosunku do stron, w ogóle uchyla zasadę ignorantia iuris nocet, zaś w stosunku do uczestników postępowania zasadę tę ogranicza.

Celem moich badań jest odpowiedź na pytanie, jaka jest faktyczna rola zasady ignorantia iuris nocet w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Polsce.

Analiza judykatów Naczelnego Sądu Administracyjnego prowadzi do wniosku, że zasada ignorantia iuris nocet pełni w polskim systemie prawa szczególną rolę. W swoich orzeczeniach Sąd ten podkreśla, że zasada ta jest fundamentem polskiego i europejskiego systemu prawnego. Jednocześnie NSA zwraca uwagę na rzymską genezę tej zasady i wpływ prawidłowego ogłoszenia prawa na jej funkcjonowanie. Wyniki analizy orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego pozwalają zauważyć, że w wielu sprawach w których pojawia się zagadnienie nieznajomości prawa, Sąd ten w procesach decyzyjnych, wykorzystuje zasadę ignorantia iuris nocet opierając na niej konkretne decyzje stosowania prawa. Warte podkreślenia jest również to, że w swoim orzecznictwie NSA powołuje się nie tylko na zasadę ignorantia iuris nocet, ale również na zasady jej pokrewne.

W kontekście toczącej się w literaturze dyskusji, co do zakresu wpływu przepisu art. 9 k.p.a. na stosowanie zasady ignorantia iuris nocet, orzecznictwo NSA jest niejednolite. Analiza najnowszych orzeczeń pozwala jednak zauważyć, że zdaniem tego Sądu nieznajomość prawa nie powinna szkodzić stronie postępowania administracyjnego. Coraz bardziej ugruntowana staje się więc linia orzecznicza, zgodnie z którą w postępowaniu administracyjnym zasada ignorantia iuris nocet nie obowiązuje.

- - - - - - - - - 

Źródło zdjęcia: succo z Pixabay.